Warszawa, dn. 03-04-2014
dr Mateusz Szczurek
Minister Finansów RP

W ramach walki z rosnącym długiem publicznym, rząd zdecydował się na szereg środków mających na celu poprawę sytuacji budżetu. Szukając sposobów na pokrycie 48 mld zł deficytu, warto zwrócić uwagę na 2-3 milionową grupę Polaków, którzy z niecierpliwością czekają na opodatkowanie – użytkowników marihuany. Pora zadać sobie pytanie: ile kosztuje nas prowadzenie wojny z narkotykami? Zwracamy się z prośbą o powołanie przez resort finansów zespołu odpowiedzialnego za ocenę kosztów realizacji ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii oraz fiskalnych skutków ewentualnej reformy polityki narkotykowej.

Instytut Spraw Publicznych (nr 101/2009) oszacował bezpośrednie koszty wykonywania samego tylko art. 62 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii (posiadanie substancji psychoaktywnych bądź środków odurzających) na blisko 80 mln zł rocznie. Metodologia ISP bazuje jednak wyłącznie na kosztach pracy organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości, które stanowią zaledwie fragment całkowitego oddziaływania budżetowego. Do tej pory nie przeprowadzono w Polsce kompleksowej oceny kosztów ustawy, zawierającej szacunki kosztów pośrednich oraz alternatywnych.

Jak czytamy w uzasadnieniu do nowelizacji ustawy z ub.r., w samym 2005 r. skazanych za przestępstwa narkotykowe zostało prawie 27 tys. osób, w tym ponad 17,5 tys. za posiadanie. Orzeczenie bezwzględnej kary więzienia wiąże się z oczywistymi kosztami dla budżetu - jednak nawet wyrok w zawieszeniu bądź kara grzywny niosą ze sobą poważne, długofalowe konsekwencje fiskalne. Osoby figurujące w rejestrze osób karanych mają bowiem trudności ze znalezieniem pracy, co powoduje zwiększoną presję na system zabezpieczeń społecznych. Na przestrzeni 12 lat obowiązywania restrykcyjnych przepisów zjawisko to dotknęło kilkuset tysięcy osób. Wynikłe z tego stałe pogorszenie sytuacji zawodowej skutkuje zmniejszonymi dochodami osiąganymi przez budżet z tytułu podatków.

Kompleksowe opracowanie kosztów prohibicji narkotykowej w USA, autorstwa dra Jeffreya Mirona z Uniwersytetu Harwardzkiego, zyskało poparcie ponad 500 amerykańskich ekonomistów, w tym laureatów Nagrody Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w dziedzinie ekonomii Miltona Friedmana, Georga A. Akerlofa oraz Vernona L. Smitha. Nawołujący do dyskusji nad regulacją marihuany raport szacuje oszczędności i zyski wynikłe z legalizacji narkotyków na terenie USA na przynajmniej 83 mld $ rocznie (ponad 0,5% PKB).

Oprócz kosztów związanych z realizowaniem obecnie istniejących przepisów, resort finansów powinien poddać analizie również potencjalne przychody wynikłe z ewentualnej regulacji obrotu narkotykami. W wielu krajach model taki poddawany jest pod dyskusję, szczególnie w odniesieniu do przetworów konopi indyjskich. Trudno jednak o rzeczową debatę, bez możliwości oparcia się na faktach.

Legalizacja obrotu wybranymi środkami odurzającymi na zasadach zbliżonych do alkoholu czy tytoniu, pozwoliłaby na objęcie ich podatkiem VAT oraz akcyzą. Dla zobrazowania skali zjawiska, z braku opracowań dla Polski, warto przywołać szacunki zagraniczne. W 2010 r. w Kalifornii odbyło się referendum nad legalizacją marihuany (odrzucone stosunkiem 53-47% głosów). Uzasadnienie do projektu szacuje istniejący czarny rynek na 14 mld $, co przy zastosowaniu zaproponowanej stawki 50$/oz. przyniosłoby przeszło 1,3 mld $ wpływów podatkowych rocznie. Przykład ten jest szczególnie istotny ze względu na porównywalną z Polską liczbę ludności, popularność i ceny marihuany. Jednocześnie należy zwrócić uwagę na wyższe niż w USA średnie europejskie stawki akcyzy. Kolejnym pomijanym w dyskusji czynnikiem jest potencjał stworzenia legalnych miejsc pracy przy produkcji, dystrybucji i kontroli jakości. Dla porównania, jak szacuje E&Y, w 2009 roku przy produkcji i sprzedaży wyrobów spirytusowych w UE pracowało około 935 tys. osób.

Przed niespełna dwoma laty mieszkańcy dwóch amerykańskich stanów – Kolorado i Waszyngton – zadecydowali w referendach o legalizacji produkcji, posiadania i obrotu marihuany w celach rekreacyjnych. Analitycy oceniają potencjalne zyski z tytułu opodatkowania przetworów konopi na 2 mld $ na przestrzeni pięciu lat. Przekładając te szacunki na grunt polski, możnaby oczekiwać przychodów rzędu 7-8 mld zł rocznie (bez uwzględnienia zmniejszonych wydatków na realizację przepisów karnych ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii). Tymczasem w ocenie skutków regulacji nowelizacji ustawy, znaleźć możemy formułkę: „projektowana regulacja nie będzie miała wpływu na sektor finansów publicznych, w tym budżet państwa i budżety jednostek samorządu terytorialnego.”

Istotne oszczędności może przynieść także rozwiązanie kompromisowe, stosowane w większości państw zachodniej Europy. Depenalizacja – odstąpienie od karania – posiadania narkotyków na własny użytek, pozwala na uniknięcie kosztów związanych z egzekucją przepisów względem użytkowników. Rozwiązania takie, w postaci jednoznacznych zapisów ustawowych (Czechy), wytycznych prokuratorskich (Wielka Brytania) czy też nieformalnego przyzwolenia (Francja), pozwalają na przesunięcie środków z organów ścigania i sprawiedliwości do jednostek zajmujących się terapią i leczeniem przypadków problemowych. Zdaniem specjalistów od terapii uzależnień, obecna koncentracja środków na bezwzględną egzekucję przepisów ogranicza możliwości prowadzenia skutecznego leczenia dla potrzebujących. Często zgłaszanym zarzutem są też nieprawidłowości w wydatkowaniu desygnowanych funduszy.

Rachunek ekonomiczny nie może oczywiście zastąpić merytorycznej dyskusji nad tym złożonym zagadnieniem, lecz powinien stanowić jej nieodzowny element. Polityka narkotykowa, podobnie jak każda sfera działalności państwa, powinna charakteryzować się efektywnością w gospodarowaniu ograniczonymi środkami. Apelujemy, aby pod tym kątem Ministerstwo Finansów poddało ocenie możliwie szerokie spektrum potencjalnych kierunków reformy polityki względem substancji obecnie niedozwolonych.

Z wyrazami szacunku,
Maciej Kowalski