1. Przepis art. 387 Kodeksu postępowania karnego1 (dalej w skrócie „k.p.k.”) w brzmieniu:
„§ 1. Do chwili zakooczenia pierwszego przesłuchania wszystkich oskarżonych na rozprawie głównej oskarżony, któremu zarzucono występek, może złożyd wniosek o wydanie wyroku skazującego i wymierzenie mu określonej kary lub środka karnego bez przeprowadzania postępowania dowodowego; jeżeli oskarżony nie ma obroocy z wyboru, sąd może, na jego wniosek, wyznaczyd mu obroocę z urzędu.
§ 2. Sąd może uwzględnid wniosek oskarżonego o wydanie wyroku skazującego, gdy okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości i cele postępowania zostaną osiągnięte mimo nieprzeprowadzenia rozprawy w całości; uwzględnienie takiego wniosku jest możliwe jedynie wówczas, gdy nie sprzeciwią się temu prokurator, a także pokrzywdzony należycie powiadomiony o terminie rozprawy oraz pouczony o możliwości zgłoszenia przez oskarżonego tego wniosku.
§ 3. Sąd może uzależnid uwzględnienie wniosku oskarżonego od dokonania w nim wskazanej przez siebie zmiany. Przepis art. 341 § 32 stosuje się odpowiednio.
§ 4. Przychylając się do wniosku sąd może uznad za ujawnione dowody wymienione w akcie oskarżenia lub dokumenty przedłożone przez stronę.
§ 5. Jeżeli wniosek złożono przed rozpoczęciem rozprawy, sąd rozpoznaje go na rozprawie”
reguluje konstrukcję prawną zwaną skazaniem bez przeprowadzania postępowania
dowodowego, jak również dobrowolnym poddaniem się karze.
Na uwadze należy mied fakt, iż w k.p.k. mianem dobrowolnego poddania się karze określa się zarówno instytucję uregulowaną w przepisie art. 387 k.p.k., jak również konstrukcję z przepisu art. 335 k.p.k., która umożliwia skazanie oskarżonego bez przeprowadzenia rozprawy.

Pomimo zbieżności terminologicznych te dwie konstrukcje różnią się od siebie w sposób diametralny i nie należy ich w żaden sposób utożsamiad.
Ponieważ przedmiotem niniejszego artykułu jest konstrukcja z przepisu art. 387 k.p.k., dlatego przez używany w dalszej części artykułu zwrot „dobrowolne poddanie się karze” należy rozumied konstrukcję prawną skazania bez przeprowadzania postępowania dowodowego.
2. Podstawowym celem dobrowolnego poddania się karze jest znaczne odformalizowanie postępowania przed sądem pierwszej instancji oraz jego skrócenie bez naruszania praw oskarżonego i pokrzywdzonego oraz w razie w pełni poprawnego zastosowania tej instytucji – wyeliminowanie postępowania odwoławczego i kasacyjnego, co z kolei pozwala na znaczne obniżenie kosztów procesu, które w przypadku wydania przez sąd wyroku skazującego ponosi oskarżony.
Konstrukcja ta sprowadza się do zawarcia swoistego porozumienia pomiędzy oskarżonym a organem procesowym i jest przejawem konsensualizmu w podejmowaniu decyzji procesowych.
W jego wyniku oskarżony znajduje się w uprzywilejowanej pozycji, gdyż może liczyd na wymierzenie łagodniejszej kary, a organ procesowy zaś jest zwolniony od prowadzenia sformalizowanego postępowania.
3. Wniosek o dobrowolne poddanie się karze zostanie uwzględniony tylko wówczas, gdy zostaną spełnione łącznie następujące warunki:

1) czyn zarzucany stanowi występek
Występkiem jest czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc.
Przestępstwo z art. 62 ust. 1 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii
(Dz. U. nr 179, poz. 1485 z późn. zm.) – tj. posiadanie środków odurzających lub substancji psychotropowych jest występkiem, zagrożonym karą pozbawienia wolności do lat 3. Typ uprzywilejowany tego występku, o którym mowa w przepisie art. 62 ust. 3 w/w ustawy (wypadek mniejszej wagi) zagrożony jest alternatywnie karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Natomiast występek określony w przepisie art. 62 ust. 2 w/w ustawy (znaczna ilośd środków odurzających lub substancji psychotropowych) zagrożony jest karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8;

2) okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości
Wymóg, aby okoliczności popełnienia przestępstwa nie budziły wątpliwości, w połączeniu z faktem, że wniosek o skazanie składa oskarżony wskazuje, że w istocie wymagane jest przyznanie się oskarżonego do winy, co znajduje potwierdzenie w innych dowodach, przeprowadzonych w toku postępowania przygotowawczego.
Pojawia się więc pytanie, czy konieczne jest zawsze przesłuchanie oskarżonego na rozprawie. Wskazany wymóg, a także przyjęcie, iż nawet przy złożeniu wniosku przed rozprawą ma byd on rozpoznany na rozprawie wskazuje, że przesłuchanie takie staje się niezbędne. Dopiero po nim można rozważad, czy okoliczności popełnienia czynu rzeczywiście nie budzą, w świetle wyjaśnieo i materiału dołączonego do aktu oskarżenia, wątpliwości. Zatem instytucji z przepisu art. 387 k.p.k. nie można stosowad, jeśli nie ma pewności, że czyn popełniła określona osoba. Jeżeli oskarżony zaprzecza swemu sprawstwu lub winie, to bez przeprowadzenia postępowania dowodowego trudno przyjąd, aby warunek ów został spełniony.

3) brak sprzeciwu prokuratora i pokrzywdzonego
Brak sprzeciwu prokuratora i pokrzywdzonego (należycie powiadomionego o terminie rozprawy oraz pouczonego o możliwości zgłoszenia przez oskarżonego wniosku o dobrowolne poddanie się karze) na skazanie w tym trybie oznacza, w istocie, ich zgodę, chod wyrażoną zaniechaniem wypowiedzenia się w tej kwestii.
Oczywiście pokrzywdzony może także, osobiście lub przez swego przedstawiciela złożyd oświadczenie woli, którego treścią będzie wprost wyrażenie zgody na uwzględnienie wniosku oskarżonego.
O ile w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego (a takim przestępstwem jest m. in. występek z przepisu art. 62 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii) prokurator ma obowiązek uczestniczenia w rozprawie (z nielicznymi wyjątkami), o tyle w przypadku pokrzywdzonego może się zdarzyd taka sytuacja, że w danej sprawie pokrzywdzonych albo nie ma albo w sprawie nie występują;

4) mimo nieprzeprowadzenia rozprawy w całości osiągnięte zostaną cele postępowania karnego
Cele postępowania karnego zostały określone w przepisie art. 2 § 1 k.p.k. Wszystkieprzepisy k.p.k. mają na celu takie ukształtowanie postępowania karnego, aby:
- sprawca przestępstwa został wykryty i pociągnięty do odpowiedzialności karnej, a osoba niewinna nie poniosła tej odpowiedzialności;
- przez trafne zastosowanie środków przewidzianych w prawie karnym oraz ujawnienie okoliczności sprzyjających popełnieniu przestępstwa osiągnięte zostały zadania postępowania karnego nie tylko w zwalczaniu przestępstw, lecz również w zapobieganiu im oraz w umacnianiu poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego;
- uwzględnione zostały prawnie chronione interesy pokrzywdzonego;
- rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło w rozsądnym terminie.
Mając na uwadze obowiązek ścisłej realizacji tego wymogu sąd może żądad dokonania przez oskarżonego stosownej zmiany swego wniosku o wydanie wyroku skazującego bez przeprowadzania postępowania dowodowego (zob. uwagi do pkt 7);  

5) wniosek spełnia wymogi określone w art. 387 § 1 k.p.k.
Wniosek w trybie przepisu art. 387 k.p.k. musi zostad złożony (w formie pisemnej bądź ustnie do protokołu) przed zakooczeniem pierwszego przesłuchania wszystkich oskarżonych4, a nie tylko tego oskarżonego, który składa wniosek na rozprawie głównej.
Stwarza to więc w sprawie wieloosobowej każdemu oskarżonemu możliwośd zastanowienia się nad kwestią wystąpienia o skazanie bez dalszych czynności dowodowych.
Zakooczenie pierwszych przesłuchao następuje z momentem udzielenia odpowiedzi na ostatnie z pytao zadane ostatniemu z oskarżonych w fazie odbierania ich wyjaśnieo i przejściem do kolejnej czynności, niekoniecznie dowodowej (może to byd np. ogłoszenie przerwy w rozprawie)5.
Nic nie zmienia się natomiast w procesie z jednym tylko oskarżonym; wniosek może byd tu złożony do zakooczenia pierwszego przesłuchania. Wniosek taki składa sam oskarżony lub w jego imieniu obrooca ustanowiony w sprawie.
Wniosek w tym przedmiocie może byd złożony przed rozpoczęciem rozprawy, a więc w toku postępowania sądowego po wpłynięciu aktu oskarżenia (wtedy w formie pisemnej), albo nawet w toku postępowania przygotowawczego6.
Wniosek oskarżonego dotyczyd ma skazania go wyrokiem bez postępowania dowodowego, ma to byd przy tym skazanie poprzez „wymierzenie mu określonej kary lub środka karnego”. Wniosek musi mied więc określoną treśd, a nie ogólnikowe żądanie skazania.
Wymóg określenia przez oskarżonego „kary lub środka karnego” wskazuje, że oskarżony musi podad, w jaki konkretnie sposób ma byd skazany. Może to byd zatem kara określonego rodzaju i w określonym rozmiarze, bezwzględnie wykonywana lub z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, grzywna w określonej wysokości, środek karny przewidziany za dany czyn we wskazanym przez wnioskodawcę rozmiarze lub w odniesieniu do określonej sfery jego działalności (np. zakaz prowadzenia wskazanego rodzaju pojazdów na wskazany okres) albo z określeniem czasu realizacji (np. obowiązku naprawienia szkody, świadczenia pieniężnego czy nawiązki).
Ponieważ wniosek dotyczyd ma „wymierzenia kary lub środka karnego”, nie może zawierad sugestii odstąpienia od wymierzenia zarówno kary, jak i środka karnego.
Możliwe jest natomiast wnoszenie o odstąpienie od wymierzenia kary i wymierzenie jedynie środka karnego7.

 

6) wniosek został złożony w terminie
Zobacz uwagi do pkt 5);

 

7) oskarżony dokonał we wniosku zmian wskazanych przez sąd, a prokurator i pokrzywdzony nie sprzeciwili się temu
Sąd uprawniony jest do wskazania, w jakim zakresie wniosek oskarżonego musi byd zmieniony, by został uwzględniony przez sąd, a wskazania te mogą dotyczyd rodzaju kar lub środków karnych, a także ich wymiaru.
Oskarżony musi wyrazid zgodę na te zmiany zaproponowane przez sąd, natomiast wystarczy, że obecni na rozprawie prokurator i pokrzywdzony nie sprzeciwią się temu.
Uwzględnienie wniosku oskarżonego o wydanie wyroku skazującego na zasadach przewidzianych w przepisie art. 387 § 1 i § 2 k.p.k. zobowiązuje sąd do wymierzenia kary zgodnie z akceptowanym wnioskiem.
Orzeczenie przez sąd kary surowszej lub środka karnego nieprzewidzianego we wniosku oznacza złamanie swoistej ugody, określającej warunki dobrowolnego poddania się karze i stanowi rażące naruszenie przepisów postępowania.
4. Sąd może, ale nie musi uwzględniad wniosku oskarżonego. Przede wszystkim zależy to od tego, czy zostały spełnione warunki, o których była mowa wyżej.
Jeśli sąd zaakceptuje wniosek oskarżonego orzeka wyrokiem. W razie nieuwzględnienia wniosku oskarżonego o skazanie go w trybie przepisu art. 387 k.p.k. sąd prowadzi rozprawę w dalszym ciągu, na zasadach ogólnych.

1 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. nr 89, poz. 555 z późn. zm.).
2 Jeżeli sąd uzna za celowe ze względu na możliwośd porozumienia się oskarżonego z pokrzywdzonym w kwestii naprawienia szkody lub zadośduczynienia, może odroczyd posiedzenie, wyznaczając stronom odpowiedni termin. Na wniosek oskarżonego i pokrzywdzonego, uzasadniony potrzebą dokonania uzgodnieo, sąd zarządza stosowną przerwę lub odracza posiedzenie.
3 Polski Kodeks karny utrzymuje tradycyjny dwupodział przestępstw na zbrodnie i występki.
4 Przesłuchanie oskarżonych jest zakooczone z chwilą podjęcia decyzji o przeprowadzeniu kolejnej czynności procesowej (po zarządzeni) postępowania dowodowego, np. przesłuchania świadków czy biegłych).
5 Późniejsze dodatkowe wyjaśnianie przez oskarżonych, w związku z przeprowadzanymi na rozprawie innymi dowodami, nie ma już znaczenia, gdyż nie posiada waloru „pierwszego przesłuchania” i jest tylko swoistym „dosłuchaniem ich.
6 W tym wypadku wniosek zostanie rozpoznany też dopiero na rozprawie po odczytaniu aktu oskarżenia i ustosunkowaniu się oskarżonego do pytania przewodniczącego składu orzekającego, czy przyznaje się do zarzucanego mu czynu i czy chce złożyd wyjaśnienia oraz jakie, a także czy podtrzymuje wcześniej złożony wniosek o skazanie w trybie określonym w art. 387 k.p.k.
7 W trybie przepisu art. 387 k.p.k. nie można orzekad o warunkowym umorzeniu postępowania, przepis ten bowiem dopuszcza tylko wydanie wyroku skazującego.

W opracowaniu niniejszego artykułu wykorzystano następujące źródła:
1) J. Grajewski, L.K. Paprzycki, S. Steinborn, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Tom I (art. 1-424),
Kantor Wydawniczy Zakamycze, 2006 r.;
2) T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, wyd. III, Kantor Wydawniczy Zakamycze, 2003 r.